BLOG

Gebrek aan constructieve gesprekken in je organisatie? Gebruik de vier velden!

Wat is voor jou een goed gesprek? Bijvoorbeeld een gesprek waarin je geraakt wordt, een gesprek waarin je kunt zeggen wat je denkt en elkaar laat uitpraten, een gesprek waarin je iets nieuws op het spoor komt. Hoe kom je binnen je organisatie tot het gesprek dat nodig is?

Het verbluffend eenvoudige model ‘vier velden van gesprek’ is ontwikkeld door Otto Scharmer, ruim voor hij wereldwijde bekendheid verwierf met zijn Theory U. William Isaacs heeft het verder uitgewerkt voor het voeren van gesprekken in organisaties. De vier velden van gesprek kunnen je helpen in het optillen van een willekeurige conversatie naar een uitwisseling met diepgang en creativiteit.

Hoe werkt het model ‘vier velden van gesprek’?
Het model heeft twee assen. De horizontale as staat aan de ene kant voor ‘samen’ en voor ‘individueel’ aan de andere kant. Op de verticale as staan ‘reactiviteit’ en ‘reflectiviteit’. Reactief op deze as gaat over denken gebaseerd op eerdere ervaringen ofwel nabootsend, non-reflectief denken. Dit noemen we ‘oud denken’. Aan de andere kant staat ‘reflectiviteit’. Dit is creërend, nieuw denken.



De vier velden
Om de overgang te maken van het ene naar het andere veld, is een moment van ‘crisis’ nodig. Als je gaat oefenen met de vier velden zul je zien dat de uitdaging vooral ligt in het kunnen sturen van de overgangen van het ene naar het andere veld en het leren omgaan met deze zogenoemde crisismomenten.

Conventie: conversatie
In dit veld gaat het om het bevestigen van gezamenlijkheid. In zo’n gesprek voeg je je naar de conventie. Je bent beleefd naar elkaar en houdt verschillen uit het zicht. Bestaande structuren worden in stand gehouden. Je zegt niet per se wat je echt denkt, maar draagt volgens onuitgesproken regels bij aan het gesprek. Op enig moment in de conversatie voldoet dit gezamenlijke gesprek niet meer. Je merkt dat het gesprek oppervlakkig blijft: de conventie staat de ontwikkeling van diepgang in de weg.

Overgang / crisis
Om tot een meer vruchtbaar gesprek te komen, zal je je buiten de conventies moeten begeven door stelling te nemen. Als je dat doet, kom je alleen te staan en zorg je voor instabiliteit van het gesprek en de groep. Je geeft iets van de veiligheid op. Dit maakt de overgang van conversatie naar discussie mogelijk.


Frictie: discussie/debat
Een discussie begint zodoende met een moedige gesprekspartner: je maakt je los uit de groep en neemt individueel stelling. Je zegt tegen iemand in de groep of de hele groep wat je werkelijk denkt. Het is niet makkelijk om in dit gespreksveld ruimte en vrijheid te behouden. Vaak wordt de tijd dat de een aan het woord is, gebruikt om zelf tegenwerpingen te bedenken in plaats van te luisteren naar wat de ander zegt.

Dit veld kenmerkt zich door poneren en opponeren: onmiddellijke opeenvolging van actie en reactie. Discussie heeft dezelfde woordstam als percussie (botsing, slag) en concussie (klap, schok). Debat komt van het Franse battre, dat (ver)slaan betekent. Deze woorden ademen een sfeer van winnen en verliezen. In dit veld kun je het ritme van de strijd horen. Je hoort de uitroeptekens in de uitspraken. ‘Ik vind...!’, ‘Dus...!’, ‘Het is zo dat...’, ‘...punt!’. Dit gespreksveld kan zorgen voor bewustzijnsvernauwing en fixatie op eigen standpunten, argumenten en eigen gelijk. De discussie is een uitstekende manier om binnen een complex geheel verschillende belangrijke onderdelen en perspectieven op tafel te krijgen. Het kan echter ook zorgen dat de vrijheid van denken van de gesprekspartners in het geding komt.

Stelling nemen en argumenten vasthouden wordt dan het belangrijkst. Het gesprek zal niet meer opleveren dan de bekende, gefragmenteerde standpunten. In dit gespreksveld is het van belang om de uitwisseling van spanning te ontdoen, zodat de gesprekspartners hun denk- en bewegingsvrijheid houden. Lukt dit niet, dan zal het gesprek terugvallen in beleefdheid (het veld van de conversatie) of gespreksgenoten trekken zich terug uit de strijd, al dan niet gewond.

Overgang / crisis
Om de betrokken stellingen te verlaten en uit de ritmiek van argument en tegenargument te komen, is het nodig dat je je eigen gelijk opgeeft. Als je jezelf niet langer laat samenvallen met je argumentatie, kun je gaan luisteren in plaats van spreken en hoor je de ander. Van hieruit kan zich een vraag aandienen. Je stelt deze vraag aan jezelf en/of de ander en maakt daarmee een overgang naar het veld van de dialoog, het onderzoek. Er is dus een individuele actie nodig om naar onderzoek te komen!


Onderzoek: dialoog
Na de relatieve drukte van de discussie zorgt een gestelde vraag voor rust. Gespreksgenoten worden op zichzelf teruggeworpen of scharen zich rondom de vraag. Het veld van de dialoog kenmerkt zich door nieuwsgierigheid, interesse, het opschorten van oordelen en ‘navraag doen’. Dit gespreksveld is onderzoekend; je gaat allemaal denken en zoeken vanuit ‘niet weten’. Er is geen dwang om het met elkaar eens te zijn, je kunt vragen zien als verrijkend. Ze bieden de gesprekspartners ruimte om te denken over waar het hun eigenlijk om gaat. Er vindt individuele reflectie plaats, die ook weer ingebracht wordt in het gezamenlijke gesprek.

Verschillende overwegingen, redeneringen en belangen kunnen naast elkaar bestaan. In tegenstelling tot de ‘heen-en-weer’ ritmiek van de discussie/ het debat wordt in de dialoog ruimte gemaakt voor iets nieuws. Er is interesse tussen de verschillende deelnemers aan het gesprek. Eventuele doelgerichtheid wordt opzij gezet. In dit veld reik je naar verder en dieper denken, in een wisselwerking tussen individueel en collectief onderzoekend zijn.

Overgang / crisis
Om vanuit het veld van de dialoog naar de ‘flow’/creativiteit te komen, geef je je eigen denkgewoonten op. Je illusie van weten, de zekerheden waar je normaal gesproken op bouwt, laat je los ten behoeve van het geheel. Vanuit je individuele reflectieve vrije ruimte ga je naar collectieve reflectieve vrije ruimte


Creativiteit: verbeelding
De reflectie krijgt in dit gespreksveld een bodem van betekenisvol, gezamenlijk weten. Dit is het veld van verbindend en vernieuwend denken. De plek waar tegenstellingen zich opheffen, bijvoorbeeld tussen orde en chaos, tussen discipline en overgave, tussen individu en collectief. Gesprekken in dit veld zijn vaak herkenbaar aan een inspirerende, ongebreidelde werklust van de groep, die zich buiten tijd en ruimte lijkt te bevinden. De wederzijdse interesse en het onderzoek uit het veld van dialoog vormen een basis voor verrassende nieuwe constellaties en mogelijkheden.

Overgang / crisis
De stap van creativiteit naar conversatie vraagt om het opgeven van de euforie die creativiteit kan genereren. Waar creativiteit alles op losse schroeven kan zetten, zorgt conversatie weer voor voorspelbaarheid en is in zekere zin de bevestiging van ons bestaan, van de gezamenlijkheid en het geheel.