Praktische filosofie in leven en werk, trajecten op maat:
> Socratische dialoog
> Socratische intervisie
> Kralenspel
> Moreel Beraad
> Coaching
> Praktijkvoorbeelden
> Reacties deelnemers
Radius biedt diverse soorten interventies, individueel en voor groepen/teams. Centraal hierin staan de socratische dialoog, en een variant hierop: het kralenspel. We zetten deze denkgereed­schappen voor visieontwikkeling, moreel beraad en coaching. Beide methoden zijn gebaseerd op de klassieke ideeënleer van Plato. Deze leer vormt de grondslag van de westerse filosofie, en biedt een uitgebreid en fijnzinnig instrumen­tarium voor visie­ontwikkeling. Zij geeft nauwkeurige aanwijzingen voor systematische rationele analyse, onderzoek van emoties en houdingen, dialectische afweging van perspectieven en vernieuwing van denken door verbeeldings­kracht. Hoe wonderlijk het ook mag klinken; deze vorm van gespreks­voering levert inzichten op die je op een andere manier niet zo gemakkelijk zou krijgen. Ieder krijgt zowel meer inzicht in zichzelf en in alle anderen aan tafel, als in de kwestie of het thema dat de aanleiding vormde voor het gesprek. Er ontstaat een staalkaart aan invalshoeken zonder dat er een debat op volgt. Deelnemers voelen zich uitgenodigd om uit hun bekende denkgroeven te komen en nieuw te denken.
Socratische interventies
Radius zet diverse socratische methoden in voor visie- en ontwikkelingsvraagstukken van individuen en organisaties.
De erfenis van Socrates biedt een schat aan vaardigheden om gesprekken te begeleiden en kwesties te onderzoeken. Omdat Socrates zelf geen geschriften heeft nagelaten, betekent dit dat hierbij een flinke dosis Plato en Aristoteles is inbegrepen; zijn beste leerlingen, die wél veel hebben geschreven. De socratische methode bevat essentiële vaardigheden voor mensen in organisaties, variërend van eenvoudige gesprekstechnieken tot geavanceerde dialectische analyses. Deze methode is een manier om door middel van vragen iemand tot onderzoek te bewegen.

Centraal staat zelfonderzoek; alleen of in een groep (gezamenlijk zelfonderzoek). Uitgangspunt hierbij is een concrete, eigen ervaring, die onderdeel uitmaakt van een groter thema dat speelt in leven of de organisatie. Bijvoorbeeld: in een socratische dialoog praat een managementteam niet over ‘samenwerking’, maar over een concrete ervaring met goede of slechte samenwerking van een van de deelnemers aan het gesprek. Door deze situatie, gekozen uit de inbreng van alle deelnemers, te onderzoeken op een gestructureerde, socratische manier, komen de onderliggende waarden en principes tevoorschijn die ook blijken te gelden voor het grote thema. (“Goede samenwerking is voor ons...”).

Socratische vaardigheden leer en onderbouw je met behulp van de drie basisvakken van de klassieke vrije kunsten: retorica, grammatica en dialectica. Hiermee oefen je bondig en treffend spreken en schrijven, onderzoeken en bevragen. Het zijn de klassieke ‘Triviumvakken’, die beoefend werden op de Academia van Plato. Overkoepelend is de klassieke deugdenleer, de ethica. Deze is gebaseerd op de drie centra van motivatie: hart, hoofd en buik. De verbinding hiertussen en het van hieruit zoeken naar het juiste midden is gericht op het willen doen van het juiste, het nemen van de juiste beslissingen en die op de juiste manier communiceren. Verbeeldingskracht speelt hierbij een belangrijke rol. Om deze bedding te geven, werken we veel met poëzie.
Wil je meer weten over de kracht en toepassing van socratische interventies in organisaties en de individuele (werk)praktijk? Of heb je een kwestie waarvan je je afvraagt of een socratische interventie uitkomst kan bieden? Neem vrijblijvend contact met ons op; we zijn benieuwd naar je vragen! link contact pagina. Je bent ook van harte welkom op een van onze activiteiten. Kijk hiervoor op de agenda.
Socratische dialoog
Socrates liet mensen voorbeelden onderzoeken, ervaringen analyseren en ideeën testen. Zijn uitgangspunt was dat je een inzicht niet verwerft door het voorgeschoteld te krijgen, maar alleen door zelf te denken. Het stellen van goede vragen is niet eenvoudig. Daarbij is het een hele kunst een vraag te verduren en het onderzoek aan te gaan. Socrates voerde zijn leven lang gesprekken met mensen, op zoek naar de ideeën die leidend waren in hun bestaan, om ze te toetsen op hun geldigheid. Zijn uitgangspunt was dat je via ‘niet-weten’ tot ‘weten’ kunt komen. Een toestand van verwarring en ‘denkverlegenheid’ (aporie) is dus nodig om tot wezenlijke verdieping en verheldering van een kwestie te komen. Een ander uitgangspunt is dat een groots thema bespreken alleen zinnig is als de betrokkenen bij het gesprek een concrete situatie in kunnen brengen. Een eigen ervaring waarin ze direct te maken hebben gehad met het te bespreken thema.

De socratische dialoog verloopt volgens het ‘zandlopermodel’.


Na het bepalen van het thema of de vraag van de dialoog, wordt het thema en de vraag verkend. Vervolgens bestaat de zandloper uit vier fasen:

Fase I: Casus/situatie
Alle deelnemers brengen een concrete situatie in die ze zelf hebben meegemaakt op basis van het thema of de vraag waarmee de dialoog is gestart. De groep selecteert één casus, die uitgediept wordt. De groep formuleert de eerste versie van de onderzoeksvraag. Wat wil de groep onderzoeken rond het thema, aan de hand van de gekozen situatie?

Fase II: Verheldering
De deelnemers stellen vragen aan de casusinbrenger ter verheldering, zodat iedereen zich goed kan verplaatsen in de situatie en in het cruciale moment / het hittepunt / het gedenkwaardige punt in de ervaring dat de situatie onderzoekswaardig maakt. Wat gebeurde er precies? Zo nodig wordt de onderzoeksvraag bijgesteld.

Fase III: Verplaatsing
De deelnemers verplaatsen zich in de situatie van de casusinbrenger. Ze beantwoorden de onderzoeksvraag, na een aantal feitelijke vragen over hun eigen reacties op de voorbeeldsituatie.

Fase IV: Essentie
De deelnemers beantwoorden een aantal andersoortige vragen, gebaseerd op de deugdenleer om te ontdekken wat voor hun de essentie is in de situatie waarin zij zich in verplaatst hebben. Waar gaat het hier eigenlijk om? En: Hoe kun je vanuit een ander perspectief naar deze situatie kijken? Wat is hier het juiste midden?

Na deze vier fases reageert degene die de situatie heeft ingebracht op de antwoorden van de deelnemers en er wordt gezamenlijk teruggekeken op de dialoog.
COACHING
Ook voor individuele socratische begeleiding kunt u bij Radius terecht. De Socratische methode kan je in je vragen over leven en werk nét dat inzicht, die glimp geven, waardoor je het leven weer als eenheid kunt ervaren. Daar is niets psychologisch of zweverigs aan. Dat is serieus nemen wat er gebeurt en dat als uitgangspunt nemen voor een systematische analyse van wat je denkt, voelt en doet. Om vervolgens te onderzoeken welke waarden hier voor jou in het geding zijn en wat jou vervolgens te doen staat. In een coachingtraject gaan Paulien of Anne-Marie een reis van zelfonderzoek met je aan. In een intake kijken we of jouw vraag zich leent voor een dergelijk onderzoek en welke aanpak voor jou werkt.
Praktijkvoorbeeld

Niet medisch dilemma? Socrates helpt!
Op het congres van de NVK in Veldhoven zijn we met drie groepen kinderartsen op zoek geweest naar wanneer ze in vorm zijn, als professional en mens. Kun je rust en taal vinden in je dagelijkse werk om te toetsen of je de keuzes maakt die kloppen bij jou als persoon en professional? We eindigden de bijeenkomst met een korte doorloop van het kralenspel aan de hand van een casus van een van de artsen.
Socratische intervisie
Leren in een complexe beroepspraktijk vraagt vrije ruimte, tijd nemen voor reflectie, toetsing van zowel de eigen waarden als die van anderen, en het dagelijkse handelen dat daaruit voortkomt. Geregeld een time out nemen om gezamenlijk na te denken is voedend voor de sensus communis en tevens scholing van professionaliteit. De gebundelde denkkracht is constructief voor de organisatie als geheel. Door met elkaar in gesprek te zijn over onderliggende motieven en waarden kan het eigen leiderschap worden versterkt en ontstaat een gemeenschappelijke methode om ingewikkelde vraagstukken op een constructieve manier te bespreken. Deelnemers leren meer diepgang en scherpte aan te brengen in gesprekken, waardoor zij leren te achterhalen wat iemand bedoelt met wat hij zegt en wat zijn achterliggende denkbeelden en aannames zijn. Er zal ruimte ontstaan voor vernieuwing in gesprekken met medewerkers, collega’s, patiënten, studenten.

Socratische intervisie onderscheidt zich van andere intervisiemethoden doordat het bij deze methode niet gaat om advisering van degene de casus inbrengt. Het is een onderzoekgesprek waarin allerlei persoonlijke manieren van denken, handelen en beleven de revue passeren, naast verschillende mogelijke essenties, zonder een juiste versie aan te wijzen. Ook de fase van de essentie vormt een toevoeging op andere intervisiemethoden omdat de vragen die hierbij horen gebaseerd zijn op de deugdenleer. Naast moed, maat en verstandigheid komt hier ook rechtvaardigheid om de hoek kijken als overkoepelende deugd. Deze deugdeningang biedt een ongebruikelijk, zeer inzicht gevend perspectief.
Moreel Beraad
Heb je vragen die verder gaan dan concreet handelen in je specifieke beroepssituatie? Bijvoorbeeld over een ethische kwestie, probleem of dilemma? Wij bieden moreel beraad aan, individueel of in een groep(je). Hierbij analyseer je op een situatie op een gestructureerde manier. Hierbij is plek voor de ervaringen en belangen van alle betrokkenen.

Wij bieden moreel beraad aan als incidenteel gesprek, als er sprake is van een (ad hoc) moreel vraagstuk. We bieden het ook aan voor organisaties in abonnementsvorm. Zo helpen mee om samen met de organisatie een infrastructuur te bouwen die reflecteren en bewust handelen steunt en richt.

> reacties van deelnemers
Praktijkvoorbeeld

Teamtraject College van B&W
In een gemeente in Zuidwest-Nederland is een sessie van twee dagen met college en beleidsstrategen een jaarlijks terugkerend gebeuren. Door de jaren heen zijn er succesvolle, mooie dagen geweest en gespannen, splijtende dagen.

Dit jaar – net na het aantreden van een nieuw college met veel nieuwe lokale leden - bestond de wens om gezamenlijk te vertragen en een goed gesprek te voeren rondom stevige vraagstukken die spelen in de gemeente. Om het coalitie akkoord een stevige gezamenlijke basis te geven in de realisatie ervan en om elkaar beter te leren kennen. Tegelijkertijd was er aarzeling of dit mogelijk zou zijn.

In het dagelijkse is het niet gemakkelijk om te vertragen en te reflecteren door de zuigende werking van de eigen opvatting enerzijds en de wens om de burger veel plek te geven aan de ander kant. Dit werkt belemmerend voor een gezamenlijke plaatsbepaling en denken vanuit die gezamenlijkheid.

Als programma-eigenaar was Radius in nauw overleg met de bestuurlijke strategen om de dagen voor te bereiden. Deze gezamenlijke voorbereiding stelde ons in staat om de werkelijke context als uitgangspunt te nemen en het programma voor af en ter plekke zo vorm te geven dat de gewenste beweging kan gaan landen in de dagelijkse praktijk.

Zoek je een impuls op de gesprekvoering in je team?
Wil je een thema gezamenlijk uitdiepen en er meteen gezamenlijk stappen in maken?
Ondervind je teamdynamiek hinder van trage vragen ?
Wil je elkaar ontmoeten op ambitie en visie niveau maar blijft het handelen steeds uit?
Radius kan in de stappen en gesprekken die nodig zijn om hier gezamenlijk vorm in te vinden veel betekenen. Wij zijn behulpzaam in het dragen van ongemak van het ‘nog niet weten’. Zijn uitnodigend wat betreft de aanwezige kwaliteiten en ondersteunen vormgeving gericht op de dagelijkse praktijk.
Kralenspel
Het Kralenspel is een variant van de socratische dialoog met een aantal extra lagen. Het wordt ingezet voor visieontwikkeling, dilemma-gesprekken, besluitvorming in organisaties en Moreel Beraad. Het kralenspel geeft ruimte voor onderzoek en onderzoekend kijken. Het is een rijk geschakeerd instrument om betekenis, samenhang en richting te creëren. Deze nieuwe variant van socratische dialoog is ontwikkeld door Jos Kessels en wordt individueel en in groepen toegepast. Het kralenspel brengt dilemma’s in beeld en leidt naar een idee dat bestaande tegenstellingen overstijgt. Deelnemers worden stap voor stap door het onderzoek geleid met behulp van de vragen en verkenningen die op dat moment aan de orde zijn. Het onderzoekmodel volgt de niveaus van de tetractys, een driehoekige stapeling van kralen. Om een concrete kwestie zodanig te analyseren dat je de ‘idee’ ervan op het spoor komt, analyseer je tien aspecten (kralen), verdeeld over vier niveaus van onderzoek. Elke kraal staat voor een specifieke vraag en de bovenste kraal bevat het idee.



In het onderste niveau breng je de feiten en de kwestie in kaart aan de hand van de onderste vier kralen: situatie, ontstaan, ontwikkeling, vraag.

Daarna onderzoek je het tweede, gevoelsmatige niveau aan de hand van vragen rondom buik-hart-hoofd, ofwel monsters, helden en goden.

Vervolgens bepaal je het speelveld van mogelijke denkrichtingen door twee uiterste polen te definiëren, die je beiden zou willen vermijden. Dit is het niveau van dialectiek, het afwegen van perspectieven.

Tot slot spreek je de verbeelding aan, en formuleer je de uiteindelijke maatstaf. Die kan de vorm krijgen van een strategie, een oplossingsrichting, maar ook van een ‘orakel’, een poëtische omschrijving.

Directe opbrengsten van het kralenspel zijn: inzicht in je eigen denken en handelen, bepaling van richting in dilemma's, betere besluitvorming en gegronde visieontwikkeling.

> reacties van deelnemers
Praktijkvoorbeeld

Collegiale gesprekken en meesterschap
De afdelingshoofden, directeuren en managers van het medisch Centrum van de Vrije Universiteit Amsterdam (VUmc) wilden in de praktijk, door intervisie, van elkaar leren over leiderschap. De raad van bestuur heeft deze wens ondersteund. Op basis van de positieve ervaringen met de eerste drie groepen start in april een vierde groep. Hoe ziet het traject eruit? In een serie collegiale gesprekken reflecteren deelnemers op hun praktijk en de ideeën die daarover bestaan. Ondersteunende bijeenkomsten voor theoretische reflectie zetten het handwerk van de socratische dialoog in een breder kader: vakmanschap én meesterschap
Praktijkvoorbeeld

Van operationeel naar verdiepend MT-overleg
Nadat de top van de Zorggroep in Venlo (grote Zorgcombinatie in Noord en Midden Limburg) in aanraking was gekomen met het boek ‘Vrije Ruimte’ van Boers, Kessels en Mostert is contact gezocht met Radius. Doel van het traject was het ondersteunen en verdiepen van het nieuw in te richten Verdiepende Directieberaad.
Praktijkvoorbeeld

Socratische intervisiegesprekken
De kinderartsen van Isala klinieken in Zwolle voerden onder onze leiding in twee groepen een serie socratische intervisiegesprekken met als doel de voortzetting ervan op eigen kracht.
Praktijkvoorbeeld

Gesprek als kleinste vorm van samenwerking
Adviesbureau Common Eye in Bilthoven wil als bureau een professionele katalysator zijn voor de samenwerkingsprocessen waarin hun opdrachtgevers betrokken zijn. Omdat een gesprek de kleinste vorm van samenwerking is, zijn wij met de professionals van Common Eye een dag aan de slag gegaan met de principes van de socratische dialoog en het kralenspel. De keuze achterwaarts te onderzoeken in plaats van voorwaarts en om waarden centraal te stellen in plaats van belangen, leverden mooie inzichten op. De dag was aanleiding om te kijken of Common Eye en Radius gezamenlijk kunnen bijdragen aan het verrijken van het onderzoekende gesprek dat samenwerking bevordert.