BLOG 

Verbeter ons denken, begin bij jezelf!
Stap 1: zet een zaklamp op je denken

De Stoïcijnen worden vaak aangehaald in deze vreemde tijden. En dan met name het samenvattende zinnetje: ‘Houd je alleen bezig met datgene waar je invloed op hebt.’ Denk je nu: ‘Dat is makkelijker gezegd dan gedaan?’ Houd je je voortdurend met van alles en nog wat bezig, terwijl allerlei gedachten en gevoelens onontwarbaar door elkaar lijken te lopen? Besef dan dat je meer invloed hebt op je denken dan je dacht!



Juist in deze tijd, waarin gemorreld wordt aan allerlei vaststaande patronen, is het zinnig om je eigen denken onder de loep te nemen en te zien hoe groot de invloed van je denkpatronen is op hoe jij deze tijd ervaart. In een reeks van drie blogs laten we je zien hoe je je eigen denken in het licht kunt zetten en wat dat je oplevert.

In de praktische filosofie maken we een onderscheid tussen zogenaamd ‘oud denken’ en ‘nieuw denken’. Ons normale, gangbare denken bestaat eigenlijk voornamelijk uit het herhalen van gedachten waar we aan gewend zijn. Gedachten die onszelf bevestigen wanneer we ze opnieuw ‘denken’. Het woord ‘gedachte’ zegt het al: dit betekent ‘dat wat je (ooit) gedacht hebt’. Ons denken is dus feitelijk niet meer dan het herhalen van oude gedachten. Nieuw denken is iets anders. Dit is denken vanuit écht kijken en luisteren, zonder de rechtstreekse neurologische sturing vanuit de amygdala (fight, flight, freeze) waaraan we zo gewend zijn. Dit betekent loskomen van de vooronderstellingen en olifantenpaadjes die zó stevig in ons verankerd zitten, dat we er ons niet eens meer van bewust zijn. De grote vraag is natuurlijk: ‘Hoe doe je dat?’  

We gaan te rade bij de filosofen David Bohm en Hannah Ahrendt en geven je drie stappen om uit je gewone denkgroeven te komen.
Stap 1 is het besef dat je invloed kunt hebben op je denken.

Stap 2 bestaat uit handvatten die je kunnen helpen om tot nieuw denken te komen.

Stap 3 is de stap van individueel naar collectief denken en de kracht die dat heeft.
Deze blog focussen we ons op de eerste stap.

In zijn boek ‘On dialogue’ laat David Bohm zien dat wat wij onder denken verstaan, eigenlijk geen denken is. Hij legt uit dat onze gedachten – dat wat we gedacht hebben, en onze gevoelens – dat wat we gevoeld hebben, werken als een virus dat zichzelf continu herhaalt, uitbreidt en laat bevestigen: ’denk mij, denk mij, voel mij, voel mij’. We zijn verslaafd aan dit patroon, verslaafd aan alles wat we steeds opnieuw voelen en denken. Je neerleggen bij deze verslaving betekent dat je niet kijkt naar je eigen denken en niet los wil komen van de vooronderstellingen die bepalend zijn voor wat we denken noemen. Hannah Ahrendt noemt dit ‘weigering om te denken’. In combinatie met Bohm’s uitgangspunt zeggen wij: ‘Je weigert om je denken te bezien’.Want dat is waarmee je het patroon kunt doorbreken: met kijken naar je denken.

Realiseer je dat je jouw denken kunt waarnemen zoals je jezelf in de spiegel kunt waarnemen. Vergelijk het zo: als je je arm optilt, is hier een bliksemsnelle gedachte aan vooraf gegaan: ‘ik wil mijn arm optillen’. Er is een onmiddellijke samenhang tussen intentie en handeling. Zo snel en onbewust gaat het ook met de impulsen en reacties in je denken. Dit heet in de neurofysiologie proprioceptie ofwel zelfwaarneming. Volgens David Bohm is de realisatie dat je je denken kunt waarnemen de eerste stap in het vermogen om nieuw te denken.

Heb je zin in nieuw denken? Neem dan de komende periode af en toe de tijd om naar je alledaagse denken te kijken. Realiseer je dat je nadenkt omdat er een intentie is. Deze komt voort uit de gedachte dat denken noodzakelijk is, bijvoorbeeld omdat er een probleem is. Als je jezelf goed waarneemt, merk je dat die drang er is, een impuls om na te denken. Pas daarna volgt de gedachte. Die gedachte veroorzaakt vervolgens een gevoel, wat weer een nieuwe impuls geeft om na te denken, enzovoorts. Omdat je je er niet van bewust bent, lijkt het alsof de gedachten vanzelf in je opkomen en de gevoelens vanzelf ontstaan. Bovendien ga je waarschijnlijk vaak aan de slag met het gevoel (dat je bijvoorbeeld weg wil hebben), terwijl je niet in de gaten hebt dat de onderliggende gedachte in je aanwezig blijft. Bezie dit patroon dat zich eindeloos herhaalt.

Heb je geen verlangen naar nieuw denken? Ook dan is het verstandig om je denken te bezien in verband met je handelen wat vaak op je denken volgt. Volgens Hannah Ahrendt is het kijken naar je denken een voorwaarde om juist te kunnen handelen. Zij zegt: ‘Denken is het onafgebroken, schaamteloze gesprek tussen ik en mijzelf, dat gevolgd wordt door een daarmee in de lijn liggend handelen en oordelen.’ Hoe voer jij een schaamteloos gesprek met jezelf?

Of misschien heb je een nog verdergaande uitspraak nodig om je tot kijken naar je denken aan te zetten? Bohm stelt: ‘Je zou kunnen beweren dat dat vrijwel alle problemen van de mensheid te wijten zijn aan het feit dat ons denken niet proprioceptief is. Het menselijk denken creëert daardoor voortdurend problemen, die het vervolgens weer probeert op te lossen.’

Veel plezier met deze eerste stap! Binnenkort volgt de blog over stap twee. Wil je verder aan de slag met het leren kennen van je eigen denken en jezelf en anderen in staat stellen om tot nieuw denken te komen?

Ontdek ‘Scholing van de Geest: socratische vaardigheden voor professionals’